شهرستان سوادکوه یکی از شهرستان های استان مازندران در شمال ایران است که در ناحیه ی البرز مرکزی و در مجاورت استان سمنان قرار گرفته است.مهم ترین شهر این شهرستان شهر زیراب بوده که دارای بیشترین جمعیت و مساحت در سطح شهرستان میباشد.شهر پل سفید مر کز این شهرستان می باشد. شهرستان سوادکوه از سمت شمال به شهرستان قائمشهر ، از سمت جنوب به شهرستان فیروزکوه در استان تهران و شهرستان مهدیشهر در استان سمنان، از سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه و دهستان چاشم(شهریارکوه) (جبال شروین) در شهرستان مهدی شهر محدود است.
سوادکوه در دوران مختلف تاریخ، محدوده ثابتی نداشته و همواره حدود و مرز آن در اثرعوامل طبیعی، اقتصادی و سیاسی تغییر یافتهاست.کشفیات باستانشناسی بهمراه اسناد و مکتوبات تاریخی حاکی از آن است که سوادکوه از نواحی کهن طبرستان وایران بوده و انسجام بافت اجتماعی و فرهنگی آن در دوران اساطیری ایران ریشه دارد. این ناحیه همواره در تعیین مسیر تاریخ طبرستان حضور مؤثر داشته و مورد توجه حکام دولت مرکزی بودهاست. مورخینی مانند ابن اسفندیار تا قبل از قرن دهم هجری قمری آنرا جزئی ازتپورستان در ایالت فرشوادگر ذکر کردهاند که از شرق تا جرجان، از غرب تا دیارآذربایجان، از جنوب تا نواحی ری،قومس و دامغان وسعت داشت. ایالت فرشوادگر که در آثار مورخینی نظیر استرابون یونانی، ابن اسفندیار، میر ظهیرالدین مرعشی و کتاب اوستا از آن یاد شده ترکیبی از واژههای تبری فرش به معنی دشت و جلگه، واد به معنی کوه و گر به معنی دریا ذکر شدهاست.
در روایات شاهنامه فردوسی و اوستا، کتاب دینی پیروان آئین زرتشت آمدهاست که سوادکوه در گذشته محل زندگی انسانهای متمدنی بوده که آئین دیوسنائی داشته:
واژهائی نظیر دیوا، دی، دوآزرک و دا که اکنون نیز در زبان بومیان این نواحی رایج میباشد، از آن روزگاران به یادگار ماندهاست. نشانه هائی نیز از آئین میترائیسم ومهر پرستی در قرون اولیه میلادی و اواسط حکومت پادشاهان ساسانی، در این ناحیه وجود داشت. در زمان یزگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی ایران، حکومت سرزمین سوادکوه به ولاش واگذار و لقب فرشواد جر شاه به او اعطا گردید
قلعه کنگلو
این قلعه در استتار طبیعی بالای دره باستانی آرم و در شکاف بخشی از رشتهکوههای البرز در سوادکوه قرار دارد و همین یکی از دلایلی بوده که از دستبرد و تجاوز بیگانگان و غارتگران در امان مانده است. دژ کنگلو از پلان منحصربهفردی در میان قلاع و استحکامات دفاعی ایران برخوردار است که با بهرهگیری از تکنیکهای بومی البرز ساخته شده و دارای معماری اشکانی- ساسانی است. فرم طاقهای این قلعه قابل قیاس با غار دژ اسپهبد خورشید در همین منطقه و قلعهدختر فیروزآباد، کاخ سروستان و مجموعه تخت سلیمان در دیگر نقاط ایران است.اندود گچ با خاکی که دارای اکسید آهن است نمای سرخ فام دژ کنگلو را سبب شده که البته در دهه اخیر شاید به دلایل تغییرات آب و هوایی و دخل و تصرف انسانی در طبیعت و اقلیم منطقه، کمی این سرخی کاسته و دگرگون شده است.
غار اسپهبد خورشید
غار اسپهبد خورشید یا کرکیل دژ با فاصله ی تقریبی ۱۸۲ کیلومتر با تهران در ارتفاعات کوهستان البرز و در منطقه سواد کوه و در مسیر دسترسی به کوهی پر هیبت به نام خطیر کوه قرار دارد که با نام دو سلسله های کهن و باستانی کمتر شنیده شدهای چون ”پادوسبانیان” و ”دابویگان” گره خورده است. یکی از جاذبه های مهم و تاریخی گردشگری و طبیعت گردی در استان مازندران محسوب می شود. این غار در متون تاریخی به نام « طاق عایشه گرگیلی دژ » و در زبان مردم منطقه سوادکوه به نام « لاپ کمر » معروف است، لاپ به معنی بریدگی است و چون در دل کوه طاق غار به صورت شکاف و بریدگی است مردمان این نام را بر آن نهادهاند. همچنین مردم روستاهای اطراف آن را « دیوکالی » به معنای «لانهی دیو» می نامند. طاق اسپهبد خورشید از طاقهای معروف جهان به شمار میآید و در داخل آن قلعه، برج، آتشکده، آب انبار، حمام و تنور وجود دارد که به سبکی بسیار زیبا و با سنگ و ساروج ساخته شده و قدمت آنها به دوره ساسانیان برمیگردد. هنگامی که در ارتاعات قرار بگیرید میتوانید جنگل های راش را از دور مشاهده کنید و برای سفر بعدی خود برنامه ریزی کنید.