آسبادهای نشتیفان

مجموعه آسیاب های بادی نشتیفان شهرستان خواف استان خراسان رضوی، که در گویش محلی به آنها آسباد گفته می شود، از بزرگترین مجموعه های خشت، گل و چوب بازمانده از دوره ی صفویه و همچنین بزرگترین و قدیمی ترین مجموعه آسبادهای جهان به شمار می آیند.
یکی از مهمترین و چشم گیرترین ساختهای فرهنگی در نشتیفان آسیاب های بادی آن می باشد. درباره پیدایش آسیاب ها اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. اغلب مورخین که در طول قرون متمادی به ایران سفر کرده اند مبنای آن ها را قبل از فتح ایران به دست مسلمین ذکر می کنند. حتی برخی پا را فراتر نهاده و تکوین آنها را به 1700 سال قبل از میلاد مسیح مربوط می دانند. قدیمی ترین و موفق ترین مرجعی که وجود آسیاب بادی را قبل از اسلام در ایران اثبات می کند تاریخ ابن خلدون است. همچنین منابع زیادی سیستان را محل اولیه آسیاب بادی ها می دانند. از توجه و تامل در واژه آس می توان به تاریخچه آسیاب بادی ها پی برد. آس به معنی دانه ریز سنگ است. در فرهنگ معین درباره آس چنین آمده است: "دو سنگ گرد و مسطح بر هم نهاده و سنگ زیرین در میان میلی آهنین و جزء آن از سوراخ میان سنگ زیرین در گذشته و سنگ فوقانی به قوت دست آدمی یا باد یا آب و یا برق و یا بخار چرخه و حبوب و جزء آن را خرد کند و آرد سازد."

ظهور آسیاب بادی ها در نشتیفان به سبب بادهای 120 روزه سیستان است که ساکنین گذشته شهر نشتیفان با توجه به قدرت و شدت باد مذبور نیاز به ایجاد آسیاب بادی را حس کردند و در پی ساخت آن از قرنها پیش بر آمدند. بادهایی که می وزند و با به حرکت در آوردن پره های چوبی این آسبادها، باعث انتقال نیرو به سنگ های این آسیاب ها و آرد شدن گندم می شده اند. سون هدین در مورد علل پیدایش آسبادها نشتیفان چنین می نویسد: "در تمام طول سال بادهای شمال حاکمیت دارند و استقرار باد و همچنین نبود آب موجب احداث آن شده است."

طرز کار آسیاب ها طبق تحقیقات علمی و نکاتی که در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه ذکر شده است به این صورت می باشد: که چرخ و پرهای غول آسایی را که 48 بال و 32 پر و 8 درگاه دارد بر بام آسیاب و جهت وزش باد قرار می دهند. اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده است. باد با عبور از دروازه ای بادگیر به زوایای درگاههای هشت گانه می رسد و چرخ و پر را به حرکت در می آورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر باید بچرخد و می چرخد. وقتی سنگ رویی بدین ترتیب به حرکت در می آید چوبی کوچک به نام لک لکی را با خود می جنباند. و حرکت لک لکی باعث ارتعاش، دول بره ( ناودان چوبی که گندم از پرخو به وسیله آن به شیار سنگها می رسد) می گردد. دول بره در حرکت افقی گندم را آهسته آهسته از پرخوی گندم (مخزنی که گندم را در آن می ریزند) به حفره میانی سنگ هدایت می کند. طبیعی است هر چه باد سریعتر بوزد سنگ گردش سریعتری دارد و چون سنگ به سرعت بچرخد حرکت لک لکی و لرزش دول بره مقدار گندم زیاد تری را به میان سنگها می برد.
علاوه بر وجود تعداد بالغ بر 40 واحد آسباد در نشتيفان خواف در ساير مناطق اين شهرستان از جمله شهر خواف و سنگان، روستاهای براباد، تيزاب، خرگرد، مهراباد هنوز بقايای آسبادها وجود دارد .بويژه در روستای تيزاب آسبادی وجود دارد كه نسبت به ساير آسبادهای منطقه و كشور دارای ويژگی منحصر بفردی است. ويژگی معماری اين آسبادها طوری می باشد كه از هر سه بادی كه در منطقه در حال وزش بوده می توانسته استفاده كند در صورتی كه ساير آسبادها بيشتر در هنگام وزش بادهای 120 روزه قابل استفاده بوده اند.

از نقطه نظر کاربران درباره آسبادهای نشتیفان

نام شما