آثار ثبت جهانی ایران در یونسکو

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی وفرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می‌باشد. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌ عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است.

1- چغازنبیل (1979)

اولین اثر ثبت جهانی ایران در یونسکو متعلق به دوران عیلامی و به حدود 1250 سال پیش از میلاد مسیح است. طبق اسناد و مشاهدات بدست آمده از چندین فصل حفاری های باستانشناسی مشخص شد که این سازه نیایشگاه مذهبی عیلامی های برای پرستش اینشوشیناک بوده است. طبق بقایای بدست آمده از هزاران خشت استفاده نشده در اطراف این سازه میتوان بیان کرد که این سازه قرار بوده است به صورت یک محموعه ایحاد شود که متاسفانه این کار به سر انجام نرسید. یکی از آثار بدست آمده از این منطقه پیکره یک گاو است که در موزه ایران باستان نگهداری میشود. این گاو سفالین طبق کتیبه ای که روی آن حک شده است به دستور "اونتاش گال" و جهت حفاظت از معبد ساخته شده است.

2- پرسپولیس (1979)

پرسپولیس یا میراث جهانی تخت جمشید متعلق به دوره هخامنشی ها میباشد که به دستور کورش اول در سال 518 قبل از میلاد مسیح برای پایتخت هخامنشی ها ساخته شد. این مجموعه متشکل از پلکان ورودی، دروازه ملل، خزانه شاهی، کاخ صد ستون، کاخ خشایارشاه یا هدیش، کاخ آپادانا و کاخ تچر میباشد که بر الهام گرفتن از  معماری بین النهرین ساخته شده اند اهمیت ساخت آن و بقایای منحصربفرد بازمانده از آن است که پرسپولیس را امروز به عنوان یک میراث جهانی باشکوه می شناسیم.

3- میدان امام یا میدان نقش جهان (1979)

میدان نقش جهان قبل از آن که شهر اصفهان به پایتختی صفویه انتخاب شود باغ وسیعی بود که در دوره شاه عباس اول آن باغ را تا حدود امروزی آن توسعه دادند. این میدان که یکی از بزرگترین میدان ها در سطح جهان به شمار میرود از تقارن زیبایی برخوردا است و چندین اثر فاخر معماری را درون خود جا داده است. مسجد جامع عباسی (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف الله، عمارت عالی قاپو، و سردر قیصریه از بناهای موجود در اطراف این میدان است که هر کدام منظره بی نظظیری را به بینندگان عرضه میکنند. وجود دو دروازه سنگی در شمال و جنوب آن گویای این است که این محل زمین بازی چوگان بوده است.

4- تخت سلیمان (2003)

مجموعه تخت سلیمان واقع در تکاب استان آذربایجان غربی میباشد. این مجموعه همیشه در حاله ای از رمز و راز قرار داشته است و داستان های گوناگونی در خصوص آن وجود دارد. طبق بقایای بدست آمده از حفاری های این مجموعه باستان شناسان قدمت سکونت انسان در این مجموعه را به هزاره اول قبل ار میلاد تا قرن 11 هجری نسبت میدهند. به عقیده مردم محلی تخت سلیمان محل سکونت سلیمان نبی بوده و توسط نیروهای فوق بشری ساخته شده است. در برخی منابع محل تولد زرتشت را به این محل نسبت میدهند و همچنین محل احداث آتشکده آذرگشنسب مهر تائیدی بر این موضوع میباشد. پیرامون دریاچه موجود در مرکز سایت نیز داستانهایی بیان میشود که میتواند به محل نگه داری جام مقدس حضرت عیسی، محل نگه داشتن انگشتر سلیمان نبی، محل نگه داری گنجینه کورش کبیر و اشکانیان و ... اشاره کرد. با وجود املاح زیاد در آب غواصان تا کنون به کف این دریاچه دست نیافته اند و همین دلیلی بر ایجاد داستانهایی پیرامون این دریاچه میشود.

5- پاسارگاد (2003)

پاسارگاد اولین پایتخت سلطنتی امپراطوری هخامنشی بوده که توسط کورش دوم، کوروش کبیر، در قرن ششم قبل از میلاد ایجاد شده است. کاخ ها، باغ ها و آرامگاه کوروش نمونه های برجسته ای از مرحله اول هنر و معماری سلطنتی در دروان هخامنشیان و گواه منحصربفرد بودن تمدن فارسی است. بقایای قابل توجهی در این سایت ۱۶۰ هکتاری وجود دارد که گواه بزرگی آن است. این بقایا وجود آرامگاه کوروش دوم؛ دروازه سلطنتی؛ آمفی تئاتر؛ کاخ مسکونی و باغ را اثبات می کند. پاسارگاد پایتخت اولین امپراطوری چند فرهنگی در آسیای غربی بوده که مدیترانه شرقی و مصر را به رودخانه هندوستان متصل می کرده. این اولین امپراطوری جهان بوده که به تنوع فرهنگی مردم مختلف احترام می گذاشته. در سبک معماری هخامنشی این موضوع کاملا مشهود است.

6- مجموعه فرهنگی ارگ بم (2004)

بزرگترین مجموعه شهری خشتی جهان است که در حدود 2200 سال قدمت دارد. این بنا در شمال شرقی بم بر فراز تپه‌‌ آذرین قرار گرفته است و از چهار قسمت، 38 برج دیده‌بانی، یک خندق و بارویی عظیم تشکل شده است. مصالح اصلی بنا، خشت خام و گل‌رس است. به ندرت سنگ، آجر و تنه خرما نیز در بنای ارگ به کار رفته است. از مکان‌های شناخته شده ارگ بم یک راهروی اصلی است که در گذشته بازار بوده علاوه بر این در مجموعه ارگ بم آثاری از بقای آتشکده دوره ساسانی، زورخانه، حمام عمومی، اصطبل، سرباز خانه، زندان وعمارت چهار فصل نیز باقی مانده است.

خانه‌های عمومی متصل به هم ساخته شده و به یکدیگر راه دارند. در بعضی از خانه‌ها آثاری از حمام‌های خصوصی دیده می‌شود. اصطبل‌ها در مکانی جدا از خانه‌ها قرار داشته‌اند. تعدادی از خانه‌های ارگ دو طبقه ساخته شده‌اند که این امر نشانگر روند ازدیاد جمعیت در یکی از دوره‌های گذشته است. زورخانه ارگ به شیوه سیر ورزشگاههای سنتی از چهار ایوان، یک گنبد و گود تشکیل شده است. در دوره اسلامی، در ارگ بم دو مسجد با نام مسجد جامع و مسجد حضرت محمد (ص) و یک حسینیه شامل یک صحن، یک ایوان دو طبقه و چند اتاق ساخته شده است.

سه منبر خشتی نیز در حسینیه وجود دارد. قسمت حاکم نشین ارگ شامل عمارت چهار فصل و خانه حاکم است. عمارت چهار فصل سه طبقه و قصر حکومت بوده و کلیه اوامر و احکام حکومتی در این عمارت صادر می‌شده است. در کنار عمارت چهار فصل یک حمام اختصاصی و یک چاه آب دیده می‌شود. آب آشامیدنی ساکنان ارگ از چاه‌هایی در حیاط خانه‌هایشان تأمین می‌شد.

7- گنبد سلطانیه(2005)

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان و یکی از مهمترین و عظیم ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی است. این بنا متعلق به دوران ایلخانی بوده و به دستور اولجایتو ساخته شده است. تاریخ ساخت این بنا متعلق به 704 تا 713 هجری قمری میباشد. به نقل ازمرحوم کریم پیرنیا در کتاب جغرافیای تاریخی سلطانیه آمده است که شیوه ساختمانی گنبد سلطانیه به پیروی از مدرسه ضیائیه(623 ه.ق.) که مقارن ظهور چنگیز ساخته شده و نیز گنبد جبلیه یا هارونیه طوس که سرمشق سایر گنبدهای دوره ایلخانی است ساخته شده و همچنین تصریح کرده که « یزدی بندی گنبد سلطانیه ملهم از این شیوه است.» مجموعه سلطانیه متشکل از عمارت، گنبد، مناره، تربت خانه و سردابه میباشد که هر کدام از آنها از حیث معماری و تزئینات منحصر به فرد هستند.

8- بیستون (2006)

سنگ ‌نوشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. این سنگ نبشته که از معتبرترین اسناد دوره ایلامی به حساب میاید شرح پیروزی داریوش بزرگ بر شورشیان را نشان میدهدو به سه زبان اکدی، عیلامی و پارسی باستان نوشته شده است . مجموعه بیستون شامل کتیبه بیستون، پیکره هرکول، کوه فرهاد تراش، سنگ نگاره و کتیبه گئودرز میباشد.

9- مجموعه کلیساهای ارامنه (۲۰۰۸)

مجموعه کلیساهای ارامنه در شمال غربی ایران، شامل بر سه کلیسا است: سن تادائوس، سن استپانوس و معبد زور زور است که از میان آن ها سن تادائوس قدمت بیشتری دارد. این بناها نمونه هایی ارزشمند از معماری باشکوه و جهانی ارامنه هستند. این کلیساها مرکز تعاملات دینی و مذهبی ارامنه با سایر ادیان و مذاهب در دیگر مناطق بوده اند. مجموعه کلیساهای ارامنه که امروز به عنوان میراث جهانی تحت حفاظت و معرفی هستند، آخرین بقایای بازمانده از فرهنگ و معماری ارامنه در شمال غربی ایران به شمار می روند و هنوز هم به عنوان مکان های زیارتی مورد استقبال مسیحیان ایرانی و کشورهای همجوار هستند.

10- سازه های آبی شوشتر (۲۰۰۹)

مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر یکی از کم نظیر ترین مجموعه های صنعتی تاریخی است که اساس شکل گیری آن از دوره ساسانی با احداث رودخانه دستکند گرگر آغاز گردیده و در دوره های بعد مجموعه ای از آسیاب جهت آسیاب نمودن گندم و دیگر محصولات در این مجموعه بوجود آمده است. ساختمان های کنونی آسیابها بیشتر مربوط به دوره صفوی تا قاجاریه است و در سال های اخیر بخش های زیادی از این آسیابها مورد مرمت قرار گرفته است.

به طور کلی این مجموعه که در حال حاضر تحت عنوان ‹‹آبشارها›› خوانده می شود، محوطه ای است مشتمل بر 50 آسیاب آبی که آب مورد نیاز آنها از بالا دست رودخانه گرگر توسط سه تونل ‹‹ بلیتی، دهانه شهر، سه کوره›› به پایین منتقل و سپس به شعب فرعی تقسیم می شوند. تمامی این کانال های آب رسان وظیفه تأمین آب مورد نیاز آسیابها و چرخاندن چرخ آنها را بر عهده دارند. پس از تأمین آب مجموعه پساب حاصله از طریق این تونلها با شدت زیاد بر سطح رودخانه ریخته که باعث ایجاد و خلق منظره ای زیبا و بی نظیر شده است. بطور کلی این مجموعه نسبت به بافت مجاور حدود 20 متر پایین تر قرار گرفته است.

11- مجموعه تاریخی بازار تبریز (۲۰۱۰)

بازار بزرگ تبریز به عنوان بزرگترین بازار به هم پیوسته و مسقف دنیا شناخته میشود. قدمت بنای اولیه این بازار به درستی معلوم نیست ولی طبق گفته های تاورنیه که از این محموعه بازدید کرده بود از آن به عنوان پر رونق ترین بازار نام برده است. مجموعه کنونی بازار در دوره قاجاریه بعد از زلزله 1193 ه.ق ساخته شده است . معماری زیبا ، سراها ، راسته ها و تنوع مشاغل ویژگی خاصی به این بازار بخشیده است.

12- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی (2010)

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در میدان عالی قاپو واقع شده و به شماره 64 ثبت ملی است . مجموعه بقعه صفی الدین اردبیلی پس از وفات در سال 735 ه.ق به وسیله فرزند وی صدرالدین موسی پایه گذاری شد و سپس در طول ایام مخصوصاً پس از شروع حکومت صفویه با توجه به ارادت و اقدام خاصی که پادشاهان صفوی نسبت به جد خود معمول می داشتند واحدهایی بصورت بخشهای الحاقی به مجموعه قبلی اضافه شده و در عهد شاه عباس نیز برای تکامل و تزئین این بنای باعظمت احتمام وافی و کافی مبذول داشته اند. این بنای عظیم شامل گنبد الله الله ، گنبد جنت سرا دارالمتولی، قندیل خانه، حرم سرا و ... می باشد. معماری این بنا با الهام از معماری سنتی ایرانی همراه با المانهای عرفانی طراحی شده است. برای رسیدن به حرم شیخ صفی میتوان از هفت قسمت عبور کرد که میتوان آنرا به هفت مرحله تصوف(طلب، عشق، معرفت، استغنا، تجرید و توحید، حیرت، فقر و فنا) نسبت داد.

13- باغ ایرانی

در لیست یونسکو نام 9 باغ ایرانی به ثبت جهانی رسیده است. نکته قابل توجه این باغ ها الگوی تکرار شونده معماری آن است که بر اساس اعتقادات زرتسشتیان و معماری ایرانی طراحی شده است. وجود 4 باغچه، 3 حوض و عمارتی در مرکز باغ جز الگوهای تعریف شده در باغ ایرانی هستند. اولین الگوی باغ ایرانی را به باغ پاسارگاد نسبت میدهند که امروز از آن باغ فقط مسیرهای آبرسانی باقی مانده است. 8 باغ دیگر کماکان بر پهنه ایران زمین وجود دارند که هر یک ویژگی های منحصر به فرد خود را دارا میباشند. برای نمونه باغ بهشتر تنها باغ جنگلی محسوب میشود و همچنین باغ دولت آباد میزبان بلندترین بادگیر جهان نیز هست.
مجموعه 9 باغ ایرانی که ثبت یونسکو می باشند شامل:
1- باغ پاسارگاد 2- باغ ارم شیراز 3- باغ چهلستون اصفهان 4- باغ فین کاشان 5- باغ عباس آباد بهشهر 6- باغ شازده ماهان 7- باغ دولت آباد یزد 8- باغ پهلوان پور مهریز 9- باغ اکبریه بیرجند

14- مسجد جامع اصفهان (2012)

از مسجد جامع اصفهان به عنوان موزه معماری نیز یاد میشود. این مسجد که در دل مرکز تاریخی این شهر واقع شده است نمونه بی نظیر تحول معماری در طی 12 قرن میباشد. یکی از بهترین الگوهای ساخت مسجد در آسیای میانه، مسجد جامع اصفهان است که خود اولین بنای اسلامی است که بر اساس الگوهای کاخ های ساسانی با 4 شبستان طراحی شده است. دیگر نکته حائز اهمیت این مسجد ساخت گنبد دوپوش است که به نوعی نوآوری در زمینه معماری محسوب میشود.

15- گنبد قابوس (2012)

گنبد قابوس را به عنوان بلندترین برج آجری جهان و از  منحصر به فردترین آثار ارزشمند معماری ایران در دوره اسلامی است که در شمال شهر گنبد کاووس و در میان پارک قابوس (باغ ملی) واقع شده است. این بنا متعلق به آل زیار و در 3 کیلومتری بقایای شهر تاریخی جرجان ـ مرکز حکومت آل زیار ـ یادگاری بس ارزنده از دوران شکوه و عظمت سرزمین جرجان و دودمان آل زیار است.

از اهداف مهم احداث این بنا می توان به یادگار گذاشتن بنای یادبود و نمایش هنر معماری اسلامی و یادگاری از دوران عظمت امرای آل زیار، آرامگاه و هادی و راهنمای مسافرین و کاروان های تجاری بود که از این منطقه عبور می کرده اند. اثر مذکور به سال 397 هـ .ق ( 375 هـ . ش ) بر روی تپه ای به بلندی 15 متر احداث شده است. ارتفاع بنا 55 متر است که با احتساب بلندی تپه، ارتفاع آن به 70 متر می رسد.

16- کاخ گلستان (2013)

گر چه تاریخچه کاخ گلستان به زمان شاه عباس صفوی( 988 ه.ق ) بر می گردد و بخشی از سفرنامه پیترو دلاواله(در سال 1028 ه.ق که شهر تهران را با چنارستانی که قصر سلطنتی را احاطه کرده بوده، توصیف نموده است، سر آغازی بر ارگ سلطنتی) خود موید این نکته است، و در سلسله های بعد کم یا بیش نیز مورد توجه واقع شده تا اینکه در عهد کریمخان زند ما بین سالهای 1173 تا 1180 ه.ق نیز این مجموعه با ساخت دیوانخانه ای دچار تغییرات اساسی گردیده، ولی اهمیت واقعی ارگ را می توان به دوران آقا محمدخان قاجار نسبت داد. آقا محمد خان بعد از غلبه بر لطفعلی خان زند در شعبان 1209 ه.ق به تهران برگشته و در نوروز 1210 ه.ق به نام پادشاه ایران تاجگذاری می کند.

این حرکت آغامحمد خان به اهمیت ارگ سلطنتی بیش از پیش افزوده و در عهد فتحعلی شاه قاجار هم به خاطر تاجگذاری وی در این شهر( 24 ربیع الاول 1212 ه.ق / 1797 میلادی در آستانه قرن 19 و همزمان با ناپلئون ) و هم بواسطه خیالات شکو همند این پادشاه کاخ گلستان توسعه بیشتر و آراستگی بهتری را تجربه کرد. در عهد ناصرالدین شاه قاجار ( تاجگذاری جمعه 21 ذی القعده 1264 ه.ق / کاخ گلستان ) کاخ گلستان بواسطه مدت حکومت وی ( قریب به 49 سال ) و دیدار او بعنوان اولین پادشاه ایران از اروپا در سه سفر خود به سال های 1290 ، 1295 و 1306 ه.ق دستخوش تغییرات اساسی و متاثر از اروپا گردید. تجسم عینی یکپارچگی هنر و معماری فارسی که تحت تاثیر هنرمندان اروپایی قرار گرفته است را  در این کاخ میتوان به وضوخ مشاهده کرد. این کاخ که دور تا دور آن را دیواری از خیابان های مجاور جدا ساخته، یکی از قدیمی ترین ساختمان های تهران است .

17- شهر سوخته (2014)

شهر سوخته واقع در 57 کیلومتری غرب جاده زابل به زاهدان قرار دارد. این شهر باستانی در هنگام فصول مختلف باستانشناسی چشم تمام معطوف خود کرد. از آثار به دست آمده از این شهر میتوان به سفال خاکستری، چشم مصنوعی، عمل جمجمه، و اولین انیمیشن و اولین تخت نرد نام برد. تاکنون دلیل از بین رفتن این تمدن به طور قطع بیان نشده است ولی طبق برخی گمانه زنی ها تغیر شرایط آب و هوایی و چرخش اقلیمی باعث ترک کردن مردمان این شهر شده است. این تمدنی با شکوه در جاده ی مواصلاتی عصر برنز با فلات ایران بوده است.

 18- شوش (2015)

مجموعه تاریخی شوش که در جنوب غربی ایران و در حاشیه کوهستان زاگرش واقع شده، شامل گروهی از قبرستان های باستانی در بخش شرقی رودخانه شاوور و قصر اردشیر در سمت مقابل رودخانه است. کاوش های باستان شناسی که در منطقه شوش صورت گرفته  نشان از ساختارهای اداری و مسکونی فوق العاده ای دارد. این مجموعه شامل چندین لایه از تاسیسات شهری فوق پیشرفته است که از اواخر هزاره پنج قبل از میلاد تا قرن سیزدهم را در بر می گیرد. سایت باستان شناسی شوش یک نمونه ویژه از فرهنگ فارس ها و پارت ها است که متاسفانه بخش اعظم آن از میان رفته است.

19- منظر فرهنگی میمند (2015)

تا حدود 20 سال پیش این منطقه بسیار ناشناخته مانده بود تا در سال 1380 این منطقه به ثبت ملی رسید. بعد از اکتشافات باستانشناسی و پیدا کردن نقوش 12000 ساله قدمت این روستا تعیین شد ولی با پیدا شدن سفالینه هایی از دژ میمند قدمت این روستا نزدیک به 2 تا 3 هزار سال برآورد شد. این منطقه از نظر ساختار محیطی با محیط طبیعی خود انطباق کامل دارد که این گواه شناخت مردم این منطقه از اقلیم خود میباشد. تعامل میان انسان و طبیعت به روشنی در تمامی ابعاد زندگی اهالی میمند قابل دیدن و لمس کردن است؛ خوراک، پوشاک، صنایع دستی و ابزار زندگی روزمره، مصالح و شیوه ساخت و ساز، معماری، فضاهای زندگی، شیوه زندگی، معیشت و حتی رفتار مردمان این پهنه همگی برگرفته از این تعامل می‌باشد. مردم میمند از اوایل آبان تا اوایل دی ماه را در روستای دست‌کند سکنی می‌گزینند. شیوه سکونت اهالی متاثر از فعالیت‌های خاص این فصل می‌باشد و هر چند که فعالیت‌هایی چون گلیم بافی و رسیدگی به دام‌ها در خانه‌ها انجام می‌پذیرد، اما اهالی بیشتر این فصل سال را در پناه آتش می‌گذرانند و از آذوقه‌های ذخیره شده بهره می‌برند.

20- قنات ایرانی (2016)

قنات کانال آب زیرزمینی است که آب را از اعماق زمین در بالا دست به سطح زمین در پایین دست انتقال می دهد. کلمه قنات عربی است ولی سیستم آبرسانی قنات در ایران ابداع شده است.

عمده مناطق ایران گرم و خشک هستند. زندگی در این مناطق فاقد باران و آب روان کافی غیر ممکن است، ولی ایرانیان با استفاده از قنات توانسته اند نیاز خود با آب را رفع کنند و صحراهای خشک را آباد کنند. مناطق گرم و خشک سایر مناطق دنیا مانند استرالیا فاقد سکنه هستند اما در ایران نه تنها شهرها و روستاهای فراوانی وجود دارد بلکه تولیدات کشاورزی مناطق گرم و خشک شامل میوه، سبزی و دانه های روغنی صادر نیز می شود.

در کاوشهای سال 2014 آثار به جا مانده از قناتی در نزدیکی سد سیمره کشف شد که به هزاره سوم پیش از میلاد بر میگردد. در منطقه مکا که عمان امروزی است، قناتی از هزاره دوم پیش از میلاد کشف شده است. سارگون دوم در حمله خود به حوالی دریاچه ارومیه در اوایل قرن هفتم پیش از میلاد از یک قنات نام برده است. در سال 2003 پس از زلزله بم یک قنات کشف شد که بیش از 2000 سال عمر دارد و در اواخر دوره هخامنشی حفر شده بود. قنات قصبه گناباد که همچنان فعال است در دوره هخامنشی ساخته شده است. از دوره هخامنشی به بعد استفاده از قنات بسیار رواج یافت و این شاید یکی از برگهای برنده هخامنشیان در مقابل مادها بود زیرا آنها با استفاده از قنات می توانستند سرزمینهای کشاورزی و در نتیجه مردم بیشتری را در اختیار داشته باشند. هرودوت هم در ظهور هخامنشیان به فعالیتهای کشاورزی آنها اشاره کرده است. سیلاکس فرمانده نظامی داریوش اول در فتح مصر ساخت یک قنات را در مصر در 518 پ م به پایان می رساند.
یازده قنات ایران که ثبت جهانی یونسکو می باشند شامل:
1- قنات قصبه گناباد 2- قنات بلده فردوس 3- قنات زارچ یزد 4- قنات مون اردستان 5- قنات حسن آباد مهریز 6- قنات وزوان در شهر وزوان 7- قنات مزدآباد در شهر میمه 8- قنات گوهرریز جوپار در شهر ماهان 9- قنات ابراهیم آباد اراک 10- قنات قاسم آباد بم  11- قنات اکبرآباد بم

21- کویر لوت (2016)

بیابان لوت ویژگی های بسیاری دارد که در دنیا منخصر به فرد است. قرارگیذری این منطقه در موقعیت فوق العاده خشک، وزش بادهای قوی، در دسترس بودن ته نشست رسوبات دریاچه­ای برای توسعه کلوت ها، و وجود رسوبات ریز دانه شرایط مناسبی را برای ایجاد و تکامل عوارض زمین شناسی ویژه در بیابان لوت فراهم آورده است. پدیده های زمین شناسی منحصر به فردی که در بیابان لوت طی هزاران سال شکل گرفته باعث شده به عنوان یک منطقه منحصر به فرد، دانشمندان و گردشگران را به خود جلب کند. تا به حال هیچ مجموعه کامل با ویژگی های این بیابان در هیج مکان دیگری از جهان ثبت نشده است. منطقه توسعه کلوت ها منطقه ای عاری از هرگونه پوشش گیاهی است.  

از معیارهای جهانی برای ثبت این اثر بی نظیر طبیعی در یونسکو میتوان به بلندترین تپه ماسه ای جهان به ارتفاع 475 متر در ریگ یلان، بلندترین کلوت ها و طولانی ترین آنها در جهان، نبکاهایی با ارتفاع 12 متر که به عنوان بلندترین نبکاها قلمداد میشوند و همچنین قطب حرارتی جهان با دمای 70 درجه سانتیگراد در جنوب غربی ریگ یلان اشاره کرد.

22- شهر تاریخی یزد (۲۰۱۷)

حسن پیرنیا در کتاب تاریخ ایران باستان بیان میکند که نام یزد نخستین بار "ایساتیس" بوده و در محدوده حکومت مادها قرار داشته است. یزد دومین شهر تاریخی جهان پس از ونیز و اولین شهر خشتی جهان محسوب میشود. طبق شواهد تاریخی هیچگاه جنگ یا بلایای طبیعی باعث آسیب به این منطقه نشده است. مارکوپولو درباره شهر یزد بیان میکند که تجار جاده ابریشم این شهر را به لحاظ امنیت مالی و جانی آن دوست دارند.

23- محور ساسانی(2018)

مجموعه هفت سایت باستان شناسی در سه شهرستان در جنوب شرقی استان فارس: فیروزآباد، بیشاپور و سروستان که این مجموعه شامل کاخ ها و ساختارهای شهری است و قدمت آن به دوره امپراطوری ساسانی باز می گردد. در میان این سایت ها آثاری است که ساخت آن به دستور اردشیر بابکان و شاپور اول صورت گرفته است. این مجموعه باستانی نمونه بسیار ارزشمندی از بهره برداری درست از توپوگرافی طبیعی و تاثیر فرهنگ هخامنشی و پارتی و هنر رومی است که تاثیر قابل توجهی بر معماری ایران داشته است.